26.02.2016
Pięciu „Żołnierzy Wyklętych” z Suwalszczyzny pośmiertnie odznaczył w czwartek Prezydent RP Andrzej Duda. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski odznaczony został Julian Czyż oraz Marianna Tylenda z domu Czyż. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski odznaczony został Henryk Czyż, Józef Czyż oraz Kazimierz Czyż.
Byli to wyróżniający się odwagą żołnierze powojennego podziemia niepodległościowego. Członkowie Polskiego Związku Powstańczego, Armii Krajowej, Armii Krajowej Obywatelskiej i organizacji Wolność i Niezawisłość, którzy za walkę z sowieckim okupantem zapłacili często najwyższą cenę – czytamy w uzasadnieniu nadania odznaczeń.
Wniosek o pośmiertne uhonorowanie bohaterskich czynów partyzantów złożył historyk, autor wielu książek i publikacji, badacz losów Żołnierzy Wyklętych z Suwalszczyzny – Bartłomiej Rychlewski, który już wkrótce będzie gościem Radia 5.
Czyż Henryk ps. „Burza” „Zygmunt” – s. Józefa i Marianny z domu Krzepecka ur. 20.05.1922, we wsi Wygadanka gm. Poddębice pow. Łuck. Żołnierz PZP, AK. AKO i WiN. W organizacji WiN w patrolu Wacława Górskiego ps. „Oko”. Wcześniej członek patrolu Romualda Zabłockiego ps. „Błotnik”. Ranny w rękę podczas likwidacji milicjanta Piotra Brozio, w dniu 10.09.1946 ( „Burza” został postrzelony przypadkowo przez swojego kolegę Mieczysława Kleszczewskiego ps. „Wyrwa”), leczył ranę w obozowisku oddziału Aleksandra Kowalewskiego ps. „Bęben” „Rejtan”. Po kuracji nie powrócił do patrolu, lecz przydzielony został do ochrony p.o. Komendanta Suwalsko – Augustowskiego Obwodu WiN Józefa Grabowskiego, gdzie pełnił obowiązki sekretarza Obwodu. Ujawnił się w Suwałkach, w dniu 25.04.1947. W jakiś czas po ujawnieniu, wyjechał do Wrocławia, gdzie pracował i uczył się. W lutym 1950 aresztowany przez UB we Wrocławiu i przewieziony do Suwałk. Wypuszczony na wolność z zadaniem odciągnięcia od organizacji młodszych braci, oraz rozpracowania grupy Burdyna (ps. operacyjny „Pożarski”) – zadania nie wykonał zrywając współpracę i pozostając w lesie. Poległ w dniu 01.08.1950, osaczony przez obławę UB i KBW razem z bratem Józefem w okolicach wsi Suchodoły gm. Jeleniewo pow. Suwałki.
Czyż Józef ps. „Kula” – s Józefa i Marianny z domu Krzepecka, ur. w 1933 we wsi Jasionowo gm. Jeleniewo pow. Suwałki. Od 1950 w grupie „Konspiracyjna Organizacja Młodzieżowa” (wcześniej grupa nosiła nazwę „Harcerska Grupa Pogromców Komunizmu”). W dniu 03.05.1950 dołączył do grupy Burdyna i Sadowskiego za pośrednictwem swojej siostry Marianny. Poległ razem z bratem Henrykiem w okolicach wsi Suchodoły gm. Jeleniewo pow. Suwałki. ( Na prośbę rannego brata dobił go a następnie rozerwał się granatem).
Czyż Julian – s. Józefa i Marianny z domu Krzepecka, ur.17.02.1920 w Kielcach. Mieszkaniec wsi Jasionowo gm. Jeleniewo pow. Suwałki. Osobisty łącznik p.o. Komendanta Suwalsko – Augustowskiego Obwodu WiN ogn. Józefa Grabowskiego ps. ,,Cyklon” ,,Mur” ,,Ptrzytulski” ,,Szczyt”. Ujawnił się razem z całością sił Obwodu 25.04.1947 w Suwałkach. Za działalność braci w grupie Jana Sadowskiego i Piotra Burdyna szykanowany przez UB. Zdjęty z funkcji sołtysa , w ramach akcji ,,L” prowadzonej w 1950 , pod pretekstem wyegzekwowania zaległości na podatek gruntowy oraz Społeczny Fundusz Oszczędnościowy Rolnictwa UB oraz przedstawiciele WRN/GRN dokonali u niego konfiskaty majątku ruchomego w tym inwentarza żywego, maszyn i sprzętów rolniczych oraz gospodarstwa domowego.
Czyż Kazimierz ps. „Stasiek” „Wicher” – s. Józefa i Marianny z domu Krzepecka, ur. 01.03.1925 we wsi Wygadanka gm. Poddębice pow. Łuck. Od 1943 żołnierz PZP, a następnie AK, gdzie pełnił funkcję wywiadowcy i łącznika Witalisa Konikowskiego ps. „Dąb” Na początku 1946, w związku z dekonspiracją przeszedł do patrolu dywersyjnego pod dowództwem Mariana Piekarskiego ps. „Ryś” po jego aresztowaniu dołączył do grupy Wacława Górskiego ps. „Oko”, a od września 1946 do ujawnienia pełnił funkcję łącznika przy p.o. Komendanta Obwodu Józefie Grabowskim. Ujawnił się w Suwałkach, w dniu 25.04.1947. Po ujawnieniu wrócił do domu rodziców we wsi Jasionowo gm. Jeleniewo pow. Suwałki, gdzie pracował jako dozorca lasu. W październiku 1949 wyjechał do Wrocławia, gdzie podjął pracę w charakterze listonosza. Na wieść o aresztowaniu brata Henryka, w marcu 1950 wrócił w rodzinne strony, a poinformowany o tym, iż jest poszukiwany przez milicję zaczął się ukrywać. W kwietniu 1950 dołączył do grupy Burdyna i Sadowskiego. W maju 1950 został zastępcą Burdyna. Aresztowany, ranny w dniu 02.07.1950 po walce z grupą operacyjną KBW w okolicach wsi Płociczno gm. Kuków pow. Suwałki. Na procesie w kwietniu 1952, po długotrwałym i morderczym śledztwie, oświadczył, iż zeznania zostały wymuszone biciem, a także, iż zmuszono go do podpisania aktu oskarżenia. W październiku 1952, podczas następnego procesu, skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 01.04.1953. Według informacji żyjących do dziś współwięźniów nawet po wyroku, gdy przebywał w celi śmierci był bity i maltretowany zarówno przez ubeków jak i funkcjonariuszy służby więziennej. IPN Bi 07/1198, 015/454, 015/657, 015/659
Czyż po mężu Tylenda Marianna – c. Józefa i Marianny z domu Krzepecka, ur. 10 sierpnia 1928 w Jasionowie gm. Jeleniewo pow. Suwałki i tam zamieszkała. Siostra rodzona członków grupy Henryka, Józefa i Kazimierza. Krawcowa, 3 klasy szkoły powszechnej. Zatrzymana 1 sierpnia 1950 i zwolniona w celu uniknięcia dekonspiracji informatorki ,,Jedynka” ( Janina Korzeniecka), która przebywała w jej towarzystwie. Powtórnie zatrzymana i aresztowana 28 września 1950. Wyrokiem WSR w Białymstoku (Sr 114/51) na sesji wyjazdowej w Suwałkach skazana w dniu 13 lutego 1951 na 10 lat więzienia i utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 4 lat. Zwolniona warunkowo pod koniec 1954. Zmarła 06.04.2014.IPN Bi 015/385, 212/3939.
